Ból brzucha u dziecka. Co robić?

Dziecko skarży się na ból brzucha. Jak postępować w tej sytuacji, gdzie się zgłosić i co robić, aby zapobiegać przykrej dolegliwości? Częstym powodem są na przykład zaparcia, a wywołuje je nieodpowiednia dieta - jak wszelkiego rodzaju słodycze, musy owocowe, płatki kukurydziane i wszelkie przetworzone produkty. Ból brzucha powodują też pasożyty.

- Uczmy dzieci higieny, mycia rąk, przypominajmy, by nie wkładały przedmiotów do buzi - apeluje lek. Katarzyna Żurek z Oddziału Pediatrii Podhalańskiego Szpitala Specjalistycznego w Nowym Targu.

- Jak często spotyka się pani w pracy z problemem bólu brzucha u dzieci?

- Rzeczywiście jest to dolegliwość, z którą mali pacjenci często zgłaszają się do gabinetu lekarskiego, zarówno Podstawowej Opieki Zdrowotnej, jak i Oddziału Pediatrii. W praktyce najważniejsze w takim momencie jest wykluczenie „ostrego brzucha", czyli ostrych chirurgicznych przyczyn bólu brzucha, które mogą bezpośrednio zagrażać życiu dziecka. Są to np. zapalenie wyrostka robaczkowego, niedrożność jelit lub ich perforacja, perforacja wrzodu żołądka lub dwunastnicy. Wtedy wymagana jest pilna interwencja chirurgiczna.

- Słyszy się od rodziców, że dziecko skarży się na ból brzucha codziennie albo co jakiś czas. Czasem ból ustępuje i powraca po kilku dniach. Co wtedy należny zrobić?
- W takim przypadku, po wykluczeniu „ostrego brzucha", podejrzewamy jedną z dwóch kolejnych postaci bólu brzucha – postać przewlekłą lub nawracającą. Z definicji ból przewlekły utrzymuje się przez cały czas lub z krótkimi przerwami. Jest to ból o zmiennym natężeniu, który raczej nie ustępuje samoistnie. Natomiast ból nawracający charakteryzuje się co najmniej 1 epizodem w miesiącu i występuje w kolejnych 3 miesiącach. Najczęstszą przyczyną OBU bólów brzucha są zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego.

- Co to takiego?
- Czynnościowe bóle brzucha są spowodowane zaburzeniem między OUN (Ośrodkowym Układem Nerwowym) a przewodem pokarmowym, ale co najważniejsze i co najczęściej uspokaja rodziców, to fakt, że nie są one związane z nieprawidłowościami w budowie anatomicznej układu pokarmowego czy jego biochemią. Często mają podłoże psychosomatyczne. Natomiast organiczne przyczyny bólu brzucha, których powodem mogą być stany zapalne, choroby przewodu pokarmowego (i innych przewodów!) są stosunkowo rzadsze.

- Może pani podać przykłady diagnozy u dzieci z bólami brzucha? Jakie badania trzeba było wykonać, aby usunąć przyczynę bólu?
- Odpowiadając na to pytanie, chciałabym opowiedzieć o najczęstszym problemie spotykanym w gabinecie lekarza POZ, często spędzającym sen z powiek rodziców – czyli o zaparciach. To jedna z najczęstszych przyczyn bólu brzucha – zwłaszcza u dzieci w wieku 2-4 lat. Według danych, częściej dotyczą chłopców. Polegają na nadmiernym zaleganiu mas kałowych w jelitach. Często towarzyszy im wzdęty brzuch oraz plamienie bielizny. W 95% zaparcie wynika z zaburzeń czynnościowych (nawykowych), tylko w 5% może być objawem choroby organicznej (choroby Hirschsprunga, niedoczynności tarczycy, mukowiscydozy, zwężeń jelit, polipów, alergii pokarmowej).

- Co wywołuje zaparcia u dzieci?

- Najczęstszą przyczyną jest dieta! Dzieci jedzą zbyt mało warzyw, owoców, piją zbyt mało wody, preferują pokarmy mączne, z przewagą mąki wysokooczyszczonej, nad pełnoziarnistą, a także, co oczywiste, chętnie sięgają po czekoladę lub wysoko przetworzone produkty, jak np. chrupki kukurydziane. Dodatkowo w społeczeństwie pokutuje przekonanie, że podaż owoców w formie musów, papek, przecierów lub soków, jest działaniem „anty-zaparciowym", co w rzeczywistości nie jest zgodne z prawdą.

- Co robić w tej sytuacji?

- Po pierwsze zmodyfikować dietę, po drugie zwiększyć ilość płynów, konkretnie wody, po trzecie zwrócić uwagę na ruch u dziecka. W razie braku poprawy konieczna będzie wizyta lekarska.

- Co powinno nas zaniepokoić? Jakie objawy w tym przypadku mogą wskazywać na chorobę organiczną?
- Gorączka, stany gorączkowe bez uchwytnej przyczyny infekcyjnej, wymioty, krwawienie z odbytu, utrata masa ciała, szczelina odbytu, wypadanie odbytnicy.

- Do jakiego lekarza się udać? Gdzie w pierwszej kolejności szukać pomocy?
- Do lekarza pierwszego kontaktu, czyli najczęściej POZ, gdzie należy ustalić, czy ból brzucha jest objawem ostrego stanu i wymaga pilnej interwencji, czyli natychmiastowej pomocy chirurga dziecięcego.

- Jakie badania można zrobić na początek?
- Na to pytanie odpowie lekarz po dokładnym zebraniu wywiadu. Nie każde badania laboratoryjne trzeba wykonać przy każdym typie bólu. Rzeczywiście jednym z pierwszych badań, które można wykonać, jest badanie stolca w kierunku pasożytów. Jest to też kolejny temat rzeka. Jednak najczęstszymi parazytami dotykającymi dzieci jest owsica i glistnica - czyli choroba brudnych rąk!

- Jakie są objawy? 

Owsica to choroba wywołana owsikiem ludzkim. Charakterystycznym objawem jest świąd odbytu, ale może się także objawiać bólami brzucha, bladością skóry, cieniami pod oczami, pogorszeniem apetytu, pobudzeniem dziecka, niespokojnym snem. Badaniem w kierunku owsicy jest wymaz z odbytu. Glistnica to choroba wywoływana glistą ludzką. Objawy takie jak bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia czy biegunka, nie są jedynymi, które może dawać glista ludzka, innymi nierzadko spotykanymi są kaszel, często nawracający, czy wysypka o charakterze alergicznym. Badaniem w kierunku glistnicy są przeciwciała przeciwko Ascaris, które można pobrać z krwi dziecka lub badanie stolca w kierunku pasożytów (najlepiej oddany z 3 oddzielnych próbek kału). Podsumowując: uczmy dzieci higieny, mycia rąk, niewkładania przedmiotów do buzi.